Φιλοθεη

Ανατολικά από το Τρίκορφο και βορειοδυτικά από το Ευπάλιο βρίσκεται η Φιλοθέη, σε απόσταση 10 χλμ. από το Ευπάλιο. Μέχρι το 1959 ονομαζόταν Γκουμαίοι, από το οικογενειακό όνομα Γκούμας, που το έφερε βλαχοποιμένας, ο οποίος ήταν στην υπηρεσία του Μοναστηριού της Βαρνάκοβας. Το νέο όνομα έχει σχέση με την υπέροχη και γοητευτική θέα του τοπίου.

Το ορεινό ανάγλυφο της περιοχής κρύβει ένα θησαυρό που λέγεται πέτρα, ποικίλων χρωμάτων και μεγεθών και είναι κατάλληλη για το παραδοσιακό κτίσιμο σπιτιών. Έτσι η εξόρυξη και η εμπορία της πέτρας είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της οικονομίας του χωριού, καθώς και οι ντόπιοι μαστόροι – κτίστες και μαστροπελεκάνοι που είναι περιζήτητοι. Τούτο έχει την αγαθή συνέπεια στο ίδιο το χωριό να κυριαρχεί στα κτίρια και στα πλακόστρωτα η φιλοθεάτικη πέτρα, για να πάρει επάξια τον τίτλο “Πέτρινο χωριό της Δωρίδας”. Τα κεραμοσκεπή και πέτρινα κτήρια ειδικής αρχιτεκτονικής, τα πλακόστρωτα των αυλών και πλατειών δίνουν μια ξεχωριστή αισθητική στον οικισμό.

Στο κέντρο του χωριού το στολίζει η πλατεία όπου δεσπόζει ο ενοριακός ναός του Άη Γιώργη, με την χαρακτηριστική πέτρινη δόμησή του. Όλα εδώ, καθώς είναι πετρόκτιστα, προκαλούν την προσοχή του επισκέπτη όπως το γραφείο του τοπικού συμβουλίου, το πλακόστρωτο, τα πεζούλια, το σιντριβάνι που βρίσκονται υπό την σκιά αιωνόβιου πλατάνου.

Βορειοδυτικά του οικισμού σε απόσταση 1 χλμ. βρίσκεται το Παλιόκαστρο σε υψόμετρο 650 μέτρα, το οποίο υποδεικνύει την ύπαρξη αρχαίας οχύρωσης. Είναι κτισμένο σε πετρώδες ύψωμα με απόκρημνους βράχους. Η θέα είναι απέραντη και στρατηγικά επιλεγμένη για την κατόπτευση και τον έλεγχο της περιοχής. Από την εκστρατεία του Αθηναίου Στρατηγού Δημοσθένη κατά των Αιτωλών έγιναν γνωστές οι αιτωλικές πόλεις: Ποτειδάνεια, Κροκύλειον, Τείχιον, Αιγίτιον. Καμία απ’ αυτές δεν έχει ταυτισθεί ύστερα από ανασκαφές. Γι’ αυτό υφίσταται ποικιλία απόψεων και δεν υπάρχει κάτι το κοινώς αποδεκτό. Επομένως δεν γνωρίζουμε ποια αιτωλική πόλη είναι το Παλιόκαστρο Φιλοθέης. Μάλιστα υπάρχει και η άποψη ότι τούτο ανήκε στη Λοκρίδα. Αρχαία έχουν εντοπισθεί δυτικά στη θέση “Μάρμαρας” και νότια στην “Αλογκορτσιά”.

Στα ανατολικά του χωριού απ’ τις πλαγιές των βουνοκορφών Κοφτερή (788 μέτρα) και Καστρί (1.040 μέτρα) κατεβαίνει το ποτάμι η Μαντήλω που δημιουργεί ένα φαράγγι εξαίσιας ομορφιάς με πλούσια χλωρίδα και πανίδα.

Στη θέση Θέρμα (ή Θερμά) με άφθονα πηγαία νερά, επί αντερείσματος της κορυφογραμμής Κρανιά, βρίσκεται το Μοναστήρι του Ιωάννου του Προδρόμου των Θέρμων, το οποίο καταστράφηκε κατά την Επανάσταση και περιήλθε ως Μετόχι στο Μοναστήρι της Βαρνάκοβας. Επί του παλαιού καθολικού, που μπορεί να αναχθεί στην προ του 1204 εποχή, πιθανότητα στην Κομνήνεια περίοδο, κτίσθηκε το 1964 ναΐσκος και κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου, τ’ Αι Γιαννιού του Ριγανά, στήνεται πανηγύρι στο πετράλωνο και τον νερόμυλο.

Στα δυτικά του χωριού σε απόσταση 700 μέτρα βρίσκεται η χαρακτηριστική τοποθεσία “Δώδεκα Πουρνάρια”, που όντας υπεραιωνόβια συνδυάζονται με παραδόσεις της περιοχής. Ελκυστικά φυσικά αξιοθέατα, όπως το ανεξερεύνητο σπήλαιο Δρακότρυπα, το φαράγγι και οι καταρράκτες του Βαρνακιώτιου Βαθυρρέματος, καθώς και η “Καλογερική Στάτα” (μονοπάτι πεζοπορίας Βαρνάκοβα – Παλιόκαστρο – Φιλοθέη – 12 Πουρνάρια), είναι λόγοι επίσκεψης στο χωριό, που απέχει 5 χλμ. από το ιστορικό Μοναστήρι.