Κροκυλειο

Χτισμένο σε υψόμετρο 840 μέτρων σε επικλινές έδαφος του Ξεροβουνίου βρίσκεται το Κροκύλειο. Από το 1836 ανήκε στο Δήμο Κροκυλείου ως Παλαιοκάτουνον (Παλαιό Χωριό). Το 1869 ορίστηκε ως χειμερινή πρωτεύουσα του Δήμου (θερινή οι Πενταγιοί). Το 1912 αναγνωρίστηκε ως ιδιαίτερη Κοινότητα, και το 1915 μετονομάστηκε σε Κοινότητα Κροκυλείου.

Άλλη εκδοχή θέλει το αρχαίο Κροκύλειο ψηλά στον Αϊ-Λιά, όπου εντοπίστηκαν ίχνη οικισμού. Το 426 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης, ξεκινώντας από το Λοκρικό Οινεώνα κοντά στο Ευπάλιο, κατέλαβε τις Αιτωλικές πόλεις Κροκύλειο, Ποτιδάνεια και Τείχιο, αλλά ηττήθηκε στο Αιγίτιο. Κατά νεότερη εκδοχή, το αρχαίο Κροκύλειο βρισκόταν χαμηλότερα, κοντά στο χωριό Κάμπος Ευπαλίου.

Το Κροκύλειο ήταν, το δεύτερο μεγαλύτερο χωριό της περιοχής, μετά την Αρτοτίνα, τόσο στα προεπαναστατικά χρόνια όσο και μετά την απελευθέρωση. Ένα από τα τέσσερα σχολαρχεία της επαρχίας Δωρίδας λειτουργούσε στο Κροκύλειο, όπου και φιλοξενούσε 150 παιδιά από 15 χωριά της ορεινής Δωρίδας.

Εκτός από την πλούσια φυσική ομορφιά, τα δάση του, τα καρποφόρα δέντρα, τις δροσερές ρεματιές του κατάφυτες από ιτιές, καρυδιές και πλατάνια, διαθέτει γραφικά ξωκλήσια, παλιά αρχοντικά, μουσείο Λαϊκής Tέχνης, Βρύση – Μνημείο στο στόμιο της οποίας σκάλισαν προτομές δημοτικών αρχόντων, το κτίριο (δημοτικό σχολείο) που χτίστηκε το 1904 δαπάνη ΑΝΔΡΕΑ ΣΥΓΓΡΟΥ.

Ο Άγιος Γεώργιος βρίσκεται στο κέντρο του χωριού από το 1857. Στον Αγ. Νικόλαο (1.150 μ.) υπήρχε μοναστήρι που καταστράφηκε κατά τη διάρκεια βαρβαρικής επιδρομής. Λέγεται ότι οι καμπάνες και τα ιερά κειμήλια θάφτηκαν κάπου κοντά από τους μοναχούς. Το χωριό γιορτάζει στις 20 Ιουλίου στον Προφήτη Ηλία και στις 15 Αυγούστου, της Παναγίας.

Στην τοποθεσία Αβορίτης πριν από το Κροκύλειο, υπήρχε μικρός οικισμός, που λέγεται ότι είχαν ιδρύσει Αβοριώτες. Εδώ γεννήθηκε ο μεγάλος αγωνιστής, ο στρατηγός Γιάννης Μακρυγιάννης (από το μακρύς Γιάννης, γιατί ήταν ψηλός) ο οποίος αναδείχθηκε τόσο για τον αγώνα του ενάντια στην Τουρκοκρατία, αλλά και για τις ιδέες του οι οποίες καταγράφονται στα απομνημονεύματά του.

περισσότερα στην ιστοσελίδα του χωριού www.krokilio.gr